Του Ζαφείρη Χατζηδήμου
Οι ελληνικοί δρόμοι μετατρέπονται καθημερινά σε πεδία μάχης, όπου χάνονται ανθρώπινες ζωές και καταστρέφονται οικογένειες. Παρά την πρόοδο που έχει σημειώσει η Ελλάδα σε πολλούς τομείς, το φαινόμενο των τροχαίων ατυχημάτων εξακολουθεί να αποτελεί μία τραγική υπενθύμιση της αδυναμίας του κράτους και της κοινωνίας να προστατεύσουν τη ζωή των πολιτών. Οι αριθμοί μιλούν από μόνοι τους: χιλιάδες νεκροί, τραυματίες και τεράστιο οικονομικό και κοινωνικό κόστος. Το ζήτημα δεν είναι απλώς στατιστικό είναι βαθιά ανθρώπινο. Καθώς η χώρα παραμένει στις πρώτες θέσεις της Ευρώπης σε θανάτους από τροχαία, είναι ζωτικής σημασίας να διερευνήσουμε τις αιτίες αυτής της πληγής και να αναζητήσουμε ρεαλιστικές λύσεις.
Σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, το 2023 σημειώθηκαν 1.500 θάνατοι από τροχαία ατυχήματα, ενώ η Eurostat καταγράφει την Ελλάδα στις πρώτες θέσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε θανάτους ανά εκατομμύριο κατοίκων. Παρόλο που καταγράφεται μείωση των θανάτων κατά 25% από το 2010 έως το 2023, ο ρυθμός αυτός είναι ανεπαρκής συγκριτικά με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο του 45%, υποδεικνύοντας τις σοβαρές ελλείψεις στη στρατηγική οδικής ασφάλειας της χώρας.
Οι κύριες αιτίες των τροχαίων ατυχημάτων
Τα τροχαία ατυχήματα στην Ελλάδα είναι αποτέλεσμα ενός συνδυασμού παραγόντων που αφορούν τόσο τις υποδομές όσο και την ανθρώπινη συμπεριφορά. Η παλαιότητα του οδικού δικτύου, οι ελλείψεις στη συντήρηση και η κακή σηματοδότηση δημιουργούν ένα περιβάλλον υψηλού κινδύνου.
Σε αυτό προστίθενται οι επικίνδυνες συνήθειες των οδηγών, όπως η υπερβολική ταχύτητα, που αποτελεί την κύρια αιτία για το 35% των θανατηφόρων τροχαίων. Εξίσου σοβαρό πρόβλημα είναι η οδήγηση υπό την επήρεια αλκοόλ, που εμπλέκεται στο 20% των ατυχημάτων, καθώς και η απόσπαση προσοχής από τη χρήση κινητών τηλεφώνων, που αυξάνει τον κίνδυνο κατά 300%, σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή Οδικής Ασφάλειας (ETSC).
Επιπλέον, η χαμηλή κυκλοφοριακή παιδεία παίζει καθοριστικό ρόλο. Το 50% των νέων οδηγών δηλώνει άγνοια βασικών κανόνων του Κώδικα Οδικής Κυκλοφορίας (ΚΟΚ), ενώ η εκπαίδευση στις σχολές οδήγησης παραμένει ελλιπής και επικεντρώνεται σε θεωρητικές γνώσεις αντί πρακτικών δεξιοτήτων. Το κράτος αποτυγχάνει να δημιουργήσει μια κουλτούρα οδικής ασφάλειας, καθώς τα προγράμματα ενημέρωσης και εκπαίδευσης είναι σποραδικά και ανεπαρκώς χρηματοδοτούμενα.
Άλλοι σημαντικοί παράγοντες είναι η έλλειψη επαρκούς επιβολής της νομοθεσίας και η χαμηλή χρήση τεχνολογιών ασφαλείας. Οι έλεγχοι της Τροχαίας είναι περιορισμένοι λόγω έλλειψης προσωπικού και πόρων, επιτρέποντας τη διάχυτη παραβατικότητα. Παράλληλα, η πολιτεία δεν έχει προωθήσει τη χρήση προηγμένων συστημάτων υποβοήθησης οδηγού (ADAS), που θα μπορούσαν να μειώσουν δραστικά τα ατυχήματα.
Τέλος, οι κακές καιρικές συνθήκες, σε συνδυασμό με την απουσία προσαρμοσμένων κανόνων οδήγησης για βροχή ή ομίχλη, επιδεινώνουν την κατάσταση. Η οδήγηση χωρίς κράνος ή ζώνη ασφαλείας παραμένει συχνό φαινόμενο, αυξάνοντας τον κίνδυνο θανάτων και σοβαρών τραυματισμών.
Οι επιπτώσεις των τροχαίων ατυχημάτων
Οι κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις των τροχαίων ατυχημάτων είναι ανυπολόγιστες. Σύμφωνα με το ΙΟΒΕ, το οικονομικό κόστος των τροχαίων υπολογίζεται σε 1,5 δισ. ευρώ ετησίως, λόγω απώλειας εργατικού δυναμικού, δαπανών υγειονομικής περίθαλψης και υλικών ζημιών. Οι ψυχολογικές συνέπειες είναι εξίσου σημαντικές, με τις οικογένειες των θυμάτων να αντιμετωπίζουν μακροχρόνια ψυχικά τραύματα και κοινωνική απομόνωση. Οι επιζώντες συχνά ζουν με μόνιμες αναπηρίες που επηρεάζουν την ποιότητα ζωής τους.
Οι ευθύνες κράτους και αστυνομίας
Οι ευθύνες του κράτους είναι κρίσιμες και διαδραματίζουν κεντρικό ρόλο στην πρόληψη και τη διαχείριση του προβλήματος των τροχαίων ατυχημάτων. Οι κύριες ευθύνες των κρατικών φορέων, όπως τα υπουργεία Υποδομών, Μεταφορών και Προστασίας του Πολίτη, καθώς και της Ελληνικής Αστυνομίας, περιλαμβάνουν τα εξής:
Υποδομές και Δικτύωση: Το Υπουργείο Υποδομών και Μεταφορών ευθύνεται για τη συντήρηση και την ανάπτυξη του οδικού δικτύου. Ωστόσο, οι συχνές καθυστερήσεις στην κατασκευή νέων δρόμων και η ανεπαρκής συντήρηση των υφιστάμενων αυξάνουν τον κίνδυνο ατυχημάτων. Πολλές περιοχές της Ελλάδας στερούνται σύγχρονων υποδομών, ενώ το 60% των δρόμων χαρακτηρίζεται κακοσυντηρημένο.
Νομοθεσία και Επιβολή: Η αστυνόμευση από την Τροχαία είναι συχνά ελλιπής, γεγονός που διευκολύνει την ανομία στους δρόμους. Παρά την ύπαρξη αυστηρών διατάξεων στον Κώδικα Οδικής Κυκλοφορίας, η εφαρμογή τους είναι ελλιπής, με αποτέλεσμα τη διάχυτη παραβίαση των κανόνων.
Κυκλοφοριακή Παιδεία: Η πολιτεία δεν έχει επενδύσει επαρκώς στη διαμόρφωση μιας κουλτούρας οδικής ασφάλειας. Το Υπουργείο Παιδείας δεν έχει ενσωματώσει στοχευμένα προγράμματα οδικής αγωγής στο εκπαιδευτικό σύστημα, αφήνοντας ένα μεγάλο κενό στην εκπαίδευση των νέων.
Τεχνολογία και Καινοτομία: Η πολιτεία δεν έχει προωθήσει επαρκώς τη χρήση προηγμένων τεχνολογιών, όπως συστήματα ADAS στα οχήματακαι δεν έχει ενθαρρύνει τη μετάβαση σε πιο ασφαλή μέσα μεταφοράς.
Συντονισμός και Στρατηγική: Ένα από τα βασικότερα προβλήματα είναι η έλλειψη συντονισμένης στρατηγικής μεταξύ των αρμόδιων υπουργείων και οργανισμών. Ο κατακερματισμός των αρμοδιοτήτων οδηγεί σε χαμηλή αποτελεσματικότητα των δράσεων.
Η Ελληνική Αστυνομία φέρει σημαντική ευθύνη για την επιβολή του ΚΟΚ. Παρά τις προσπάθειες της Τροχαίας, η έλλειψη προσωπικού και εξοπλισμού περιορίζει τις δυνατότητες ελέγχου. Η αδυναμία συστηματικής διενέργειας αλκοτέστ και ελέγχων ταχύτητας δημιουργεί συνθήκες που ευνοούν την παραβατικότητα.
Οι παραλείψεις της πολιτείας και της αστυνομίας αντικατοπτρίζονται στη στασιμότητα της Ελλάδας σε κρίσιμους δείκτες οδικής ασφάλειας. Αν η πολιτεία δεν αναλάβει την ευθύνη να εφαρμόσει άμεσα στοχευμένες δράσεις και να επενδύσει σε υποδομές και εκπαίδευση, η χώρα θα συνεχίσει να μετράει θύματα στον ακήρυχτο πόλεμο της ασφάλτου.
Προτάσεις για βελτίωση
Βελτίωση της οδικής ασφάλειας απαιτεί μια πολυδιάστατη προσέγγιση που περιλαμβάνει τη βελτίωση των υποδομών, την ενίσχυση της εκπαίδευσης, την αυστηρότερη επιβολή της νομοθεσίας και τη χρήση σύγχρονων τεχνολογιών. Παρακάτω αναλύονται συγκεκριμένα μέτρα που μπορούν να συμβάλουν ουσιαστικά στη μείωση των τροχαίων ατυχημάτων.
Αναβάθμιση Υποδομών: Η βελτίωση των υποδομών αποτελεί θεμελιώδη παράγοντα για την ασφάλεια των δρόμων. Απαιτούνται άμεσες παρεμβάσεις, όπως η ολοκληρωμένη ανακατασκευή φθαρμένων και επικίνδυνων οδοστρωμάτων, η επέκταση και βελτίωση του φωτισμού σε κρίσιμα σημεία όπως διασταυρώσεις και στροφές, η δημιουργία περισσότερων κυκλικών κόμβων για τη μείωση των συγκρούσεων και η τοποθέτηση ανακλαστήρων και φωτεινών σηματοδοτών τελευταίας τεχνολογίας. Παράλληλα, η εφαρμογή έξυπνων συστημάτων κυκλοφορίας που ρυθμίζουν αυτόματα τη ροή των οχημάτων μπορεί να βελτιώσει σημαντικά την οδική ασφάλεια.
Εκπαίδευση και Κυκλοφοριακή Παιδεία: Η κυκλοφοριακή παιδεία πρέπει να αποτελέσει προτεραιότητα. Η υποχρεωτική εισαγωγή μαθημάτων κυκλοφοριακής αγωγής στα σχολεία από το Δημοτικό έως το Λύκειο, η δημιουργία εκπαιδευτικών πάρκων κυκλοφορίας όπου τα παιδιά και οι νέοι οδηγοί θα εκπαιδεύονται πρακτικά, η συνεχής εκπαίδευση των ενηλίκων οδηγών μέσω προγραμμάτων ανανέωσης δεξιοτήτων και οι ενημερωτικές καμπάνιες σε συνεργασία με τα μέσα ενημέρωσης για την ευαισθητοποίηση των πολιτών είναι απαραίτητα μέτρα για την καλλιέργεια συνείδησης οδικής ασφάλειας.
Επιβολή Νομοθεσίας και Ενίσχυση Ελέγχων: Η αυστηροποίηση της νομοθεσίας και η αύξηση των ελέγχων μπορούν να λειτουργήσουν αποτρεπτικά. Συστηματικοί έλεγχοι αλκοτέστ και ταχύτητας, με έμφαση σε ώρες αιχμής και νυχτερινά δρομολόγια, ενσωμάτωση συστημάτων φωτοεπισήμανσης για την αυτόματη καταγραφή παραβάσεων, αυστηρότερες ποινές για την οδήγηση υπό την επήρεια αλκοόλ και ναρκωτικών ουσιών, υποχρεωτική παρακολούθηση προγραμμάτων επανεκπαίδευσης για παραβάτες και ενίσχυση της Τροχαίας με προσωπικό και εξοπλισμό τελευταίας τεχνολογίας μπορούν να συμβάλουν δραστικά στη μείωση των παραβάσεων.
Τεχνολογία και Καινοτομία: Η αξιοποίηση της τεχνολογίας μπορεί να κάνει τη διαφορά. Η υποχρεωτική εγκατάσταση προηγμένων συστημάτων υποβοήθησης οδηγού (ADAS) σε όλα τα νέα οχήματα, η ενίσχυση των δημόσιων μεταφορών ώστε να μειωθεί η χρήση ιδιωτικών οχημάτων, η ενσωμάτωση συστημάτων GPS και αισθητήρων ασφαλείας στους δρόμους για προειδοποιήσεις σε πραγματικό χρόνο και η χρήση drones για την παρακολούθηση της κυκλοφορίας και την άμεση επέμβαση σε περιπτώσεις παραβάσεων μπορούν να αναβαθμίσουν την οδική ασφάλεια.
Δημιουργία Εθνικού Φορέα Οδικής Ασφάλειας : Η έλλειψη συντονισμού μεταξύ των αρμόδιων φορέων καθιστά αναγκαία τη δημιουργία ενός Εθνικού Φορέα Οδικής Ασφάλειας. Ο φορέας αυτός θα συλλέγει και θα αναλύει δεδομένα για τα τροχαία ατυχήματα σε πραγματικό χρόνο, θα προτείνει στρατηγικές βελτίωσης με βάση τα στοιχεία, θα συντονίζει τις δράσεις των υπουργείων, των δήμων και της Τροχαίας, θα αξιολογεί τα μέτρα και θα προσαρμόζει τις πολιτικές ανάλογα με τις εξελίξεις.
Χρηματοδότηση και Ευρωπαϊκά Προγράμματα: Η Ελλάδα μπορεί να αξιοποιήσει κονδύλια από ευρωπαϊκά προγράμματα για την ανάπτυξη των οδικών υποδομών και την εκπαίδευση. Προτείνεται η υποβολή προτάσεων στο Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας και η συμμετοχή σε κοινοτικά προγράμματα, όπως το “Vision Zero” της Σουηδίας, ώστε να διασφαλιστεί η απαραίτητη χρηματοδότηση για την υλοποίηση των στρατηγικών βελτίωσης της οδικής ασφάλειας.
Συμπεράσματα και επόμενα βήματα
Ο δρόμος προς την ασφαλή κυκλοφορία δεν είναι ούτε σύντομος ούτε εύκολος, αλλά είναι απαραίτητος. Κάθε μέτρο, κάθε πρωτοβουλία και κάθε βελτίωση στις υποδομές ή τη νομοθεσία μπορεί να σώσει ζωές. Η ευθύνη βαραίνει όλους: την πολιτεία, που πρέπει να ηγηθεί, την τοπική αυτοδιοίκηση, που πρέπει να εφαρμόσει και τον κάθε πολίτη, που πρέπει να σεβαστεί. Στο τέλος, οι δρόμοι μιας χώρας δεν αντανακλούν μόνο την τεχνική της επάρκεια, αλλά και τον πολιτισμό, την υπευθυνότητα και την ανθρωπιά της. Είναι στο χέρι μας να κάνουμε τους δρόμους ασφαλείς, γιατί κάθε ζωή που χάνεται είναι μια αποτυχία που μπορούμε και πρέπει να αποτρέψουμε.